Meissen

meissen.jpgOp dinsdag en woensdag bezocht ik een derde stad aan de Elbe: de wijn- en porseleinstad Meissen , ruim 60 km verder zuid-oostelijk gelegen, waar Samuel Hahnemann in 1755 werd geboren. Deze stad met zijn hoogteverschillen en de talloze huizen met de karakteristiek rode puntdaken telt zo‘n 45.000 inwoners, en ligt, zo‘n 20 km van Dresden verwijderd, prachtig aan de oevers van de rivier, op een niet zo geweldig grote heuvel, met als blikvanger de, al van veraf zichtbaar, hoog oprijzende Dom met de Albrechtsburcht.

De oorsprong van deze stad ligt rond het jaar 1000 na Chr. Met de bouw van de vroeg-gothische domkerk is men in de 13e eeuw begonnen. Rond 1500 werd de bekende Meissner Albrechtburcht gebouwd door Arnold van Westfalen voor de toen levende hertog Albrecht. Hier installeerde de alchemistische meester Böttger zijn eerste onderzoekslab, nadat hij op aandringen van August der Starke, keurvorst van Saksen, rond 1682 het porselein had uitgevonden .In 1710 verplaatste deze zelfde August de porseleinmanufactuur van Dresden naar de ruimtes van deze burcht. In 1743 werd er een Kunstschool aan de burcht verbonden, en er werden getalenteerde kunstenaars naar Meissen gesommeerd, om er het porselein op te schilderen Omdat ook de opa (Christof Hahnemann, geb ca 1685 ), de vader (Christian Gottfried geb.1720 in Lauchstadt) en diens broer, (Christian August) in deze fabriek als porseleinschilders werkten en woonden, begon voor Samuel Hahnemann het leven in Meissen.

De eerste naam van Hahnemann was eigenlijk Christian , genoemd naar zijn vader, maar later werd om verwarring te voorkomen zijn tweede naam, Samuel, als eerste gebruikt. Hahnemann is op 10 of 11 April 1755 geboren in Meissen. Het zou kort voor middernacht geweest zijn op donderdag 10 april. Maar in het kerkregister van de Frauenkirche van Meissen zou 11 april genoteerd staan, net als op het Hahnemann-standbeeld in Washington ! Hahnemann vierde zijn verjaardag overigens zelf altijd op de 10e April. Samuel Hahnemann was het derde kind van de 5, die zijn ouders ter wereld brachten. Zijn broer Carl Gerhard stierf al op 8 jarige leeftijd in 1762 toe Samuel 7 jaar was.

In de Albrecht-burcht is heden ten dage van deze oorspronkelijke porseleinfabriek niets meer terug te vinden. Sinds 1855 bevindt de manufactuur zich op een heel andere locatie , zuid-oostelijk in de stad, aan de Talstrasse. Het Meissener porselein is nog steeds wereldberoemd, zo bleek ook duidelijk, toen ik een korte blik wierp in de tentoonstellingsruimte van de huidige werkplaats. Ik vond het een potsierlijke uitstalling van overdaad met een nogal sycotische uitstraling. Het stikte er van de Japanners, Chinezen en Amerikanen, die er met bussen naar toe vervoerd werden. Ik was er snel weg.

Eerder had ik de burcht beklommen op zoek naar de oude gotische St.Afra-kerk , omdat in de tijd van Hahnemann naast deze kerk zich de middelbare school ,oftewel Furstenschule St.Afra bevond. De St Afra-kerk, daterend uit 1200, vond ik wat lager gelegen dan de Albrechtburcht , op een donkere plek. De kerk, die vroeger net als de Furstenschule StAfra bij het daar ook gelegen Augustijnerklooster St Afra hoorde , was dicht. Rond de kerk , die als enigste onderdeel van dit voormalige klooster nog op dezelfde plek staat, lagen her en der wat graven in het gras .Op een soort marmeren herdenkingsplaat stonden de namen van zo‘n 40 overledenen Ik zocht er tevergeefs naar de naam van Johan Mòller,de leraar die zo‘n grote rol heeft gespeeld in Hahnemann‘s studiejaren.

De huidige situatie bleek in zoverre veranderd, dat op de plek van het voormalige Augustijnerklooster , en dus ook op de plek van de oude Furstenschule uit de tijd van Hahnemann, aan de Freiheit-steeg nr 16, de zetel van de Evangelische Akademie gevestigd is. En het huidige, in 1877 in neoklassisistische stijl gebouwde, Saksische Landesgymnasium St.Afra , als opvolger van de vroegere Furstenschule bevindt zich aan de andere kant van de St.Afrakirche, op nr 13 van de Freiheit-steeg. Aan een binnenplaats van deze huidige internationale school voor hoogbegaafde leerlingen boven de linkeringang van de zuidvleugel vond ik de beroemde spreuk ‘Sapere aude‘, ,die Hahnemann later uit eerbied voor zijn vroegere school omdraaide en als ondertiteling van de ‘Organon‘ zou gebruiken. Volgens mensen van de school, die ik er naar vroeg, waren deze stenen met de bekende Latijnse spreuk origineel nog afkomstig van het oude gymnasium. Men kende ook nog goed de naam van de vroeger illustere leerling Hahnemann, en men sprak ook hier met achting diens naam uit, ‘Jawohl, der Doktor Samuel Hahnemann‘.

Hahnemann was van 1771 tot 1776 leerling van de vroegere Fòrsten- und Landessschule St Afra , het keurvorstelijke gymnasium . De school, overigens in de biografie door Haehl ‘The Prince‘s school‘genoemd, werd opgericht in 1543 door Hertog Moritz van Saksen, en beoogde ook toen al begenadigde leerlingen uit alle lagen van de Saksische bevolking in de geest van het evangelie en het humanisme op de universiteit voor te bereiden. De dichter Gellert rond 1730 en Lessing rond 1740 waren twee illustere leerlingen van deze school, die Hahnemann voorgingen. Zijn vader had op aandringen van Johan Mòller, de latere rector van deze school, die Samuel kende, omdat hij ook diens leraar-mentor was geweest op de latijnse Stadtschule, met succes toestemming voor toelating tot deze school gevraagd aan aartshertog Friedrich August van Sachsen. Hahnemann zou in 1775 de Fòrstenschule verlaten met zijn spraakmakende dissertatie ,in het Latijn, over de constructie van de menselijke hand. Tijdens zijn schoolloopbaan had hij blijk gegeven van een buitengewoon talent voor talen, wiskunde, chemie en plantkunde. Hij was zo goed, dat hij van conrector Mòller zelfs uit de les mocht gaan als het niet interessant genoeg voor hem was, en hij dan zelf mocht bepalen uit welke boeken hij ging studeren.

Al vór zijn 16e jaar was Hahnemann een begenadigd leerling. Met 12 jaar gaf hij al les in vreemde talen aan zijn medeleerlingen van de stedelijke Latijnse Stadtschule, waar zijn vader hem, tot ongenoegen van Mòller, nog al eens van thuis hield, om hem in verband met de slechte financiele situatie van het gezin mee de kost te laten verdienen. Hahnemann zou ook een tijdje hebben ingewoond bij deze mentor Mòller. Immers na de 7-jarige oorlog - van 1756 tot 1763 - waren de banen van de porceleinschilders op de tocht komen te staan.

Van de Stadtschule , die sinds 1541 was ondergebracht in de gebouwen van het vroegere Franciscanerklooster, is heden ten dage niets meer over. Op die plek, nu Heinrichsplatz, staat heden ten dage het Stadsmuseum. Ik had te weinig tijd om dit museum en het stadsarchief te bezoeken, anders had ik zeker nog sporen, oude foto‘s of documenten gevonden , die met Hahnemann en Meissen te maken hebben. Hier zou zich ook een bedankbrief van Hahnemann moeten bevinden, die hij vanuit Parijs geschreven heeft , toen de stad Meissen hem op 10 februari 1841 tot ereburger van hun stad maakte.

Meissen is een langgerekte stad, die zeker rond het burchtgedeelte noopt tot veel klimmen en dalen. Vanuit het hogere gedeelte daalde ik af, richting centrum van de stad, want ik wilde naar de hoek van de Hahnemannplatz, voorheen Fleistech, en de Neumarkt. Immers daar zou zich de plek moeten bevinden, waar de beroemde meester in 1755 werd geboren. Onderweg lunchte ik op de prachtige oude markt met de oude 15e eeuwse Frauenkirche, met een unieke porceleinen carillon uit 1929 in de toren, en een fraaie okergekleurde oude stadsapotheek in renaissancistische stijl gebouwd, die Hahnemann wellicht ook dagelijks heeft moeten passeren op weg naar school.

Cook meldt het al in zijn boek: het oorspronkelijk geboortehuis van Hahnemann bestaat niet meer. Rond 1898 viel dit ten offer aan een straatverbreding. Toen is het hoekpand nr 59 gebouwd, met de licht okerkleurige steentjes, wat nu nog staat op de hoek van de Neumarkt en de huidige Hahnemannplatz. Dit wordt gezien wordt als de plek, die het dichtst bij het oorspronkelijke geboortehuis ligt. Op dit hoekpand zijn een buste en plaquette te zien, die voor het eerst in 1855 bij de viering van de 100e geboortedag van Hahnemann aangebracht zijn op het toen nog bestaande echte geboortehuis van hem . Op de plaquette boven de deur staat de tekst :‘ Hier ward geboren Chr. Fr. Samuel Hahnemann, der Begrònder der Homoeopathie , D 10 April 1755‘. Deze plek had op mij minder energetische uitstraling als het woonhuis in Köthen. Op 6 April 1753, dus twee jaar vór de geboorte van zijn zoon Samuel kocht Vader Hahnemann het huis op de hoek van de Neumarkt en de Fleischteg , ook wel das ‘Eckhaus‘genoemd, voor 437 Thaler, ongeveer 340 Euro. Hahnemann zou hier 20 jaar in wonen. Tot 1782 bleef het huis eigendom van de familie Hahnemann. Toen kon zijn vader de huisschuld niet meer opbrengen, en werd het huis doorverkocht door de schuldeiser aan een zekere Lindner. Hahnemann leefde toen intussen in Gommern. Sindsdien is hij zelf nooit meer in Meissen teruggeweest.

Een eind verderop aan het andere einde van de Neumarkt vond ik de kleine oude romaanse Nicolaikirche, gebouwd in de 12e eeuw. Dit kerkje werd in de jaren twintig van de vorige eeuw een gedenkplaats voor slachtoffers van de eerste wereldoorlog, met indrukwekkende porceleinen beelden. Op een steenworpafstand er vandaan in een klein groen stadsparkje staat zo maar ineens een prachtig, wat taps toelopend, granieten monument met aesculaap, ontworpen door Prof. Borner, en met het opschrift in grote letters : Friedrich Samuel Hahnemann , en op de voet: ‘1755-1843‘. Bovenop het redelijk grote monument, dat in 1955 werd opgericht, ter viering van de 200e geboortedag van Hahnemann, bevindt zich een groenen bronzen buste van Hahnemann , wat zwart uitgeslagen en vrij klein in verhouding met de rest van het monument.

Later op de dag ontmoette ik, zoals eerder in Köthen afgesproken, mensen van de Meissense Hahnemann-Verein , bestaand vanaf ongeveer 1900. Deze vereniging is ondergebracht iets buiten het centrum van Meissen, eigenlijk direct langs de Elbe, in een oude ruine van het vroegere Cistercienzerklooster ‘Zum Heiligen Kreuz‘ , gebouwd in 1217, en vanaf 1570 door Keurvorst August aangekocht om met de opbrengsten van het land deels de onkosten van de leerlingen van de Landesschule te bekostigen Hier hoorde ik dat ik, afgezien van het Stadsmuseum, het meeste wat in Meissen nog te zien was over Hahnemann, ook feitelijk had gezien. De Vereniging wil van 7-10 april 2005 de 250e geboortedag van hun vroegere en nu beroemde stadsgenoot feestelijk herdenken met een symposium, in Meissen zelf. Men zou mij tegen die tijd ook een uitnodiging sturen.